ارزیابی ریسک چیست؟

شناسایی و ارزیابی ریسک  چیست؟

فرآیند تشخیص و تحلیل خطرات احتمالی ناشی از فعالیت‌ ها یا شرایط مختلف. بررسی میزان ریسک با توجه به کنترل‌ های موجود و تصمیم‌ گیری درباره قابل قبول بودن یا نبودن آن، ارزیابی ریسک گفته می شود.

اهداف اصلی ارزیابی ریسک چیست؟

• کاهش احتمال وقوع حوادث
• کاهش شدت آسیب‌های احتمالی
• حفاظت از پرسنل، تجهیزات، مواد و محیط زیست
• به حداقل رساندن پیامدهای منفی حوادث

مفاهیم مهم در ارزیابی ریسک

• خطر (Hazard) : منبع ، وضعیت یا فعالیت دارای پتانسیل آسیب به شکل بیماری یا جراحات ، یا ترکیبی از آنها میباشد. به عبارت دیگر هرعامل دارای انرژی که پتانسیل صدمه به فرد را داشته باشد میتواند عامل مخاطره محسوب شود.
• رویداد (Incident) : رویداد مرتبط با کار که در آن بیماری یا جراحت ) صرف نظر از شدت آن ( ، یا مرگ رخ دهد یا بتواند رخ دهد .
• حادثه (Accident) : رویدادی است که منجر به بیماری ، جراحت یا مرگ شود.
• شبه حادثه (Near-miss) : رویدادی است که در آن بیماری، جراحت یا مرگ رخ ندهد .
• ریسک (Risk) : ترکیب احتمال وقوع یک اتفاق خطرناک یا مواجهه و شدت بیماری یا جراحت ، که می تواند باعث رویداد یا مواجهه گردد .
• شناسایی خطر (Hazard Identification) : فرآیند شناسایی وجود یک خطر یا عامل زیان آور و تعیین مشخصات آن .
• ارزیابی ریسک (Risk Assessment) : ارزیابی ریسک مرحله ای است که به شناسایی، ارزشیابی و تحلیل ریسک های بالقوه ناشی از یک موقعیت یا فعالیت می پردازد
• ریسک قابل قبول (Acceptable Risk) : ریسکی که به سطحی کاهش یافته باشد که با توجه به مقررات قانونی و خط مشی ایمنی و بهداشت حرفه ای برای سازمان قابل تحمل باشد.

مراحل وفعالیت‌های مهم در ارزیابی ریسک به شرح زیر است :

شناسایی ریسک (Risk Identification)

فعالیت ها :

• تعیین اهداف و محدوده ارزیابی ریسک
• شناسایی منابع ریسک (فنی، طبیعی، انسانی، مالی و …)
• استفاده از روش‌هایی مانند طوفان فکری چک ‌لیست‌ها، مطالعه موردی(Brainstorming) ، تحلیل SWOT،و مصاحبه با متخصصان (Case Study)
• مستندسازی تمام ریسک‌های شناسایی‌شده

تحلیل ریسک (Risk Analysis)

الف) تحلیل کیفی ریسک

فعالیت ها :

• ارزیابی احتمال وقوع ریسک (کم، متوسط، زیاد)
• ارزیابی شدت تأثیر ریسک (جزئی، متوسط catastrophic)
• اولویت‌بندی ریسک‌ها با استفاده از ماتریس ریسک (Risk Matrix)
• تعیین ریسک‌های قابل قبول و غیرقابل قبول

تحلیل کمی ریسک

فعالیت ها :

• محاسبه احتمال وقوع ریسک با داده‌های آماری
• برآورد پیامدهای مالی یا عملیاتی ریسک
• استفاده از روش‌هایی مانند تحلیل درخت خطا ، تحلیل حالات شکست
• محاسبه شاخص‌های ریسک مانند ارزش مورد انتظار

ارزیابی و اولویت‌بندی ریسک

فعالیت ها :

• مقایسه سطح ریسک با معیارهای پذیرش ریسک
• تصمیم‌گیری درباره ریسک‌های قابل تحمل و نیازمند اقدام
• اولویت‌بندی ریسک‌ها بر اساس شدت تأثیر و احتمال وقوع

مدیریت و کاهش ریسک

فعالیت ها :

• انتخاب استراتژی‌های مناسب برای مواجهه با ریسک

 پایش و بازنگری

فعالیت ها :

• نظارت مستمر بر ریسک‌ها و اثربخشی اقدامات کنترلی
• به‌روزرسانی ارزیابی ریسک با توجه به تغییرات محیطی یا پروژه
• استفاده از داشبوردهای مدیریت ریسک و گزارش‌دهی دوره‌ای

برخی از مهم‌ ترین مزایای آن عبارتند از:

• پیشگیری از بحران‌ها و کاهش خسارت ها
• تصمیم گیری درست
• افزایش ایمنی و سلامت
• صرفه‌جویی در هزینه‌ها
• انطباق با استانداردها و قوانین
• بهبود برنامه‌ریزی استراتژیک
• افزایش انعطاف‌پذیری سازمان
• مدیریت بهتر منابع انسانی و عملیاتی
• نوآوری و رشد کسب‌ وکار

تعریف ریسک

ریسک عبارتست از احتمالی که مخاطره باعث صدمه و خسارت شود ضربدر شدت آن صدمه یا خسارت. بنابراین ریسک احتمال بالفعل شدن یک خطر است. بصورت ریاضی ریسک را از حاصلضرب احتمال یک واقعه نامطلوب خاص (مانند صدمه جسمانی،حریق و غیره)در پیامد آن واقعه.

Risk = P × C

P  احتمال یا تکرار : رخداد یک واقعه نامطلوب معمولاً با احتمال آن در یک دوره مشخص یا فرکانس آن )تعداد وقایع در واحد زمان ( اندازه گیری و بیان می شود .

C  پیامد واقعه

آنالیز ریسک  Risk Analysis:

آنالیز ریسک، برآورد کمّی خطرات بر پایه ارزیابی‌های مهندسی و روش‌های ریاضی است که با تخمین احتمال رخداد و شدت پیامدهای آن و تلفیق این دو عامل انجام می‌شود. به بیان دیگر، این فرآیند به کارگیری سیستماتیک داده‌های موجود برای تعیین میزان تکرارپذیری و دامنه تأثیرات ناشی از رویدادهای مشخص می‌پردازد.

ارزیابی ریسک Risk Assessment:

فرآیندی است که در آن نتایج تحلیل ریسک (یعنی خطرات کمّی‌شده) با رتبه‌بندی یا سنجش در برابر معیارهای تعیین‌شده (مانند اهداف عملکردی یا الزامات قانونی) مقایسه می‌شوند تا مبنایی برای تصمیم‌گیری فراهم شود. در واقع، ارزیابی ریسک تعیین می‌کند که آیا سطح خطرات شناسایی‌شده در محدوده قابل پذیرش قرار دارد یا خیر

حذف ریسک  Risk Elimination:

این روش معمولاً به‌عنوان اولین گزینه مدیریت ریسک مطرح می‌شود، چرا که با حذف کامل خطر، احتمال وقوع آسیب نیز از بین می‌رود. با این حال، در عمل، حذف تمامی ریسک‌ها امکان‌پذیر نیست و بسیاری از خطرات به‌دلیل ماهیت فعالیت یا محدودیت‌های فنی و عملیاتی، قابل حذف شدن نیستند

اصلاح ریسک  Risk Modification:

این روش شامل کاهش سطح خطر از طریق تغییر شرایط یا اجرای اقدامات کنترلی است. به‌عنوان مثال، می‌توان به نصب محافظ صوتی برای کمپرسورهای پرسر و صدا اشاره کرد که ریسک ناشی از آلودگی صوتی را کاهش می‌دهد.

روش‌های دیگر اصلاح ریسک شامل اجرای کنترل‌های اداری مانند تدوین دستورالعمل‌ها، روش‌های اجرایی و الزامات قانونی است. همچنین، آموزش کارکنان، برگزاری دوره‌های تخصصی و نظارت مستمر از جمله راهکارهای مؤثر در مدیریت و کاهش ریسک‌ها محسوب می‌شوند.

تحمل ریسک  Risk Tolerance چیست؟

تصمیم گیری درباره میزان پذیرش ریسک بر عهده مدیران است. در برخی موارد می‌توان با اجرای اقدامات کنترلی، سطح ریسک را به زیر حد مجاز کاهش داد. با این حال، گاهی کاهش ریسک تا سطح قابل قبول امکان‌پذیر نیست. در چنین شرایطی، مدیران باید با در نظر گرفتن معیارهای سازمانی و ملاحظات ایمنی، هوشمندانه درباره پذیرش یا عدم پذیرش ریسک تصمیم بگیرند

ابلاغ ریسک  Risk Communication:

فرآیندی حیاتی است که شامل انتقال شفاف و مؤثر یافته‌های ارزیابی ریسک به ذینفعان کلیدی، تصمیم‌گیران و عموم مردم می‌شود. درک صحیح سطح و ماهیت ریسک تأثیر مستقیمی بر تعیین آستانه پذیرش آن دارد.

این فرآیند باید به عنوان بخش جدایی‌ناپذیر چرخه مدیریت ریسک و نه صرفاً یک مرحله پایانی در نظر گرفته شود. بهترین نتایج زمانی حاصل می‌شود که ارتباطات ریسک به صورت مستمر و از مراحل اولیه ارزیابی آغاز گردد

انتقال ریسک:

زمانی که اقدامات کنترلی داخلی قادر به کاهش ریسک‌های مالی قابل توجه نباشند، سازمان‌ها می‌توانند از راهکارهای انتقال ریسک استفاده نمایند.

نکته کلیدی: انتقال ریسک به معنی حذف کامل خطر نیست، بلکه به معنای تغییر مالکیت پیامدهای ریسک به نهاد دیگر است. سازمان‌ها باید همواره مزایا و معایب هر روش انتقال را به دقت ارزیابی نمایند

مدیریت ریسک  Risk Management:

فرآیند نظام‌مند برنامه‌ریزی، سازماندهی، هدایت و کنترل منابع سازمانی به منظور به حداقل رساندن تأثیرات نامطلوب حوادث بر عملکرد و اقتصاد سازمان است. به بیان ساده، هرگونه اقدام هدفمند برای کاهش سطح ریسک را مدیریت ریسک می‌نامند

مدیریت ریسک نه‌تنها به دنبال کاهش مخاطرات است، بلکه با ایجاد توازن بین هزینه‌های کنترل و منافع حاصل، به تصمیم‌گیری هوشمندانه کمک می‌کند. این فرآیند پویا نیازمند بازنگری دوره‌ای با توجه به تغییرات محیطی است

مراحل ارزشیابی ریسک

• پیش بینی ریسک
• شناسایی ریسک
• ارزیابی اولیه ریسک
• اندازه گیری ریسک
• ارزشیابی ریسک
• کنترل ریسک

ارزیابی ریسک چه وقت انجام شود؟

• مناسب ترین زمان جهت شروع ارزیابی ریسک در فاز طراحی می باشد.
• با وجود این ارزیابی ریسک مداوم بعنوان اولویت مهم در طول چرخه حیات هر سیستمی می باشد.
• ارزیابی ریسک یک پیش نیاز اساسی جهت ایجاد تغییر در محیط کار خواه از لحاظ فیزیکی یا روش اجرایی یا سازمانی می باشد.

مراحل انجام آنالیز ریسک

• درک و تعریف خصوصیات فیزیکی و عملکردی سیستم تحت بررسی
• شناسایی خطرات و دلایل پیدایش آنها  فاز اول شناسایی خطرات شامل تهیه و مطالعه نمودار طبقه بندی مشاغل ، عملیاتی فرآیندها ، فهرست مواد اولیه و روشها و تجهیزات و برگه های عملیاتی . فاز دوم شامل استفاده از روش هایی برای شناسایی خطرات مانند روش بازدید عمومی کارگاه ، چک لیست ، تجزیه و تحلیل ایمنی شغلی JSA یا  Job Safety Analysis  ، گزارش حوادث ، سوابق آماری کمک های اولیه ، تکنیک تجزیه و تحلیل خطا و اثرات ناشی از آن یا FMEA یا Failure Modes Effects Analysis ، روش تجزیه و تحلیل درخت خطا یا Fault Tree Analysis و تکنیک HAZOP .
• ارزیابی خطرات : در این مرحله تعیین شدت خطر ، احتمال وقوع ، تصمیم گیری درباره پذیرش ریسک یا حذف و کنترل خطر انجام می گیرد .
• کنترل مخاطرات و ریسک با انجام اقدامات کنترلی و اصلاحی . آخرین مرحله ارزشیابی اثربخشی برنامه های کنترلی است .