ارزیابی ریسک | شناسایی خطرات و مدیریت ریسک

فهرست مطالب

ارزیابی ریسک چیست؟

شناسایی خطرات و ارزیابی ریسک (Risk Assessment) فرآیندی است که به  ارزشیابی، شناسایی و تحلیل ریسک های بالقوه ناشی از یک فعالیت یا موقعیت می پردازد و با توجه به کفایت هر گونه کنترل های موجود و تصمیم گیری در خصوص اینکه آیا ریسک قابل قبول می باشد یا خیر ؟

در واقع هدف اصلی کاهش احتمال وقوع و شدت آسیب های احتمالی به اشخاص ، تجهیزات ، مواد  اولیه و یا محیط زیست می باشد و نیز به حداقل رساندن پیامدهای ناشی از حوادث احتمالی است.

مفاهیم و تعاریف و اصطلاحات ارزیابی ریسک

  • خطر (Hazard) : منبع، وضعیت یا فعالیت دارای پتانسیل آسیب به شکل جراحات یا بیماری، یا ترکیبی از آنها میباشد. به عبارت دیگر هرعامل دارای انرژی که پتانسیل صدمه به فرد را داشته باشد میتواند عامل مخاطره محسوب شود.
  • رویداد (Incident) : رویداد مرتبط با کار که در آن جراحت یا بیماری (صرف نظر از شدت آن)، یا مرگ رخ دهد یا بتواند رخ دهد .
  • حادثه (Accident) : رویدادی است که منجر به جراحت ، بیماری یا مرگ شود.
  • شبه حادثه (Near-miss) : رویدادی است که در آن جراحت ، بیماری یا مرگ رخ ندهد .
  • ریسک (Risk) : ترکیب احتمال وقوع یک رویداد خطرناک یا مواجهه و شدت جراحت یا بیماری، که می تواند باعث رویداد یا مواجهه گردد .
  • شناسایی خطر (Hazard Identification) : فرآیند شناسایی وجود یک خطر یا عامل زیان آور و تعیین مشخصات آن .
  • ارزیابی ریسک (Risk Assessment) : فرآیند ارزشیابی ریسک ناشی از خطرات ، با توجه به کفایت هر گونه کنترل های موجود و تصمیم گیری در خصوص اینکه آیا ریسک قابل قبول می باشد یا خیر ؟
  • ریسک قابل قبول (Acceptable Risk) : ریسکی که به سطحی کاهش یافته باشد که با توجه به مقررات قانونی و خط مشی ایمنی و بهداشت حرفه ای برای سازمان قابل تحمل باشد.

ارزیابی ریسک

 

مراحل وفعالیت‌ های مهم در ارزیابی ریسک به شرح زیر است:

۱) شناسایی ریسک (Risk Identification)

  • تعیین اهداف و محدوده ارزیابی ریسک
  • شناسایی منابع ریسک (طبیعی، انسانی، فنی، مالی و …)
  • استفاده از روش‌هایی مانند طوفان فکری چک ‌لیست‌ها، مطالعه موردی(Brainstorming)، تحلیل SWOT،و مصاحبه با متخصصان (Case Study)
  • مستندسازی تمام ریسک‌های شناسایی‌شده

۲) تحلیل ریسک (Risk Analysis)

الف) تحلیل کیفی ریسک

  • ارزیابی احتمال وقوع ریسک (کم، متوسط، زیاد)
  • ارزیابی شدت تأثیر ریسک (جزئی، متوسط catastrophic)
  • اولویت‌بندی ریسک‌ها با استفاده از ماتریس ریسک (Risk Matrix)
  • تعیین ریسک‌های قابل قبول و غیرقابل قبول

 ب) تحلیل کمی ریسک

  • محاسبه احتمال وقوع ریسک با داده‌های آماری
  • برآورد پیامدهای مالی یا عملیاتی ریسک
  • استفاده از روش‌هایی مانند تحلیل درخت خطا ، تحلیل حالات شکست
  • محاسبه شاخص‌های ریسک مانند ارزش مورد انتظار

۳) ارزیابی و اولویت‌ بندی ریسک

  • مقایسه سطح ریسک با معیارهای پذیرش ریسک
  • تصمیم‌گیری درباره ریسک‌های قابل تحمل و نیازمند اقدام
  • اولویت‌بندی ریسک‌ها بر اساس شدت تأثیر و احتمال وقوع

۴) مدیریت و کاهش ریسک

  • انتخاب استراتژی‌های مناسب برای مواجهه با ریسک

۵) پایش و بازنگری

  • نظارت مستمر بر ریسک‌ها و اثربخشی اقدامات کنترلی
  • به‌روزرسانی ارزیابی ریسک با توجه به تغییرات محیطی یا پروژه
  • استفاده از داشبوردهای مدیریت ریسک و گزارش‌دهی دوره‌ ای

مهم ترین مزایای ارزیابی ریسک کدامند؟

  • پیشگیری از بحران‌ها و کاهش خسارات
  • بهبود تصمیم‌گیری
  • افزایش ایمنی و سلامت
  • صرفه‌جویی در هزینه‌ها
  • انطباق با قوانین و استانداردها
  • افزایش اعتماد ذی نفعان
  • بهبود برنامه‌ریزی استراتژیک
  • افزایش انعطاف‌پذیری سازمان
  • مدیریت بهتر منابع انسانی و عملیاتی
  • تسهیل نوآوری و رشد کسب‌وکار

چرا ارزیابی ریسک برای کسب و کارها مهم است ؟

ارزیابی ریسک برای کسبوکارها اهمیت حیاتی دارد، زیرا به آنها کمک میکند تا به طور پیشگیرانه با چالشها و تهدیدهای احتمالی مواجه شوند، تصمیمات آگاهانه تر بگیرند و فرصتهای رشد را بهتر شناسایی کنند. در ادامه، دلایل کلیدی اهمیت ارزیابی ریسک برای کسبوکارها را بررسی میکنیم :

  • جلوگیری از ضررهای مالی و عملیاتی
  • بهبود تصمیمگیری استراتژیک
  • افزایش انطباق با قوانین و جلوگیری از جریمه ها
  • حفظ اعتبار و اعتماد مشتریان و سرمایهگذاران
  • افزایش مقاومت در برابر بحرانها
  • بهبود ایمنی و کاهش خطرات نیروی انسانی
  • شناسایی فرصتهای جدید
  • بهینه سازی عملیات و فرآیندها
  • پشتیبانی از نوآوری و رشد
  • مزیت رقابتی در بازار

چرا هیچ کسب و کاری نمی تواند ارزیابی ریسک را نادیده بگیرد؟

  • پیشگیری بهتر از درمان است: هزینه مدیریت ریسک بسیار کمتر از هزینه بحرانهای واقع شده است.
  • تصمیمات مبتنی بر داده: ارزیابی ریسک، شانس موفقیت را با کاهش عدم قطعیت ها افزایش میدهد.
  • بقا و رشد پایدار: کسب وکارهایی که ریسک ها را می شناسند، نه تنها زنده میمانند، بلکه در بلندمدت پیشرفت می کنند.

دلایل نیاز به شناسایی خطرات و ارزیابی ریسک

برای مشخص نمودن فعالیت های ایمن ، برای پیشگیری از بروز حوادث ، برای آمادگی جهت واکنش در شرایط اضطراری ، جهت ارائه آموزشهای لازم

سه سطح مختلف ریسک تعریف شده اند :

  1. بالا : دارای تاثیر عمده بر روی پروژه ، ریسک غیر قابل قبول که باید هرچه سریعتر حذف شود و یا کاهش داده شود .
  2. متوسط : دارای تاثیر متوسط بر روی پروژه ، این ریسک باید تا سطح امکان پذیر عملی کاهش داده شود و یا هرجا که عملی بود از سیستم حذف گردد .
  3. پایین : دارای تاثیر کوچک بر روی پروژه این ریسک باید هرجا که امکان پذیر است تا سطح امکان پذیر عملی کاهش پیدا نماید اما نیاز به واکنش فوری ندارد.

مراحل انجام آنالیز ریسک

  • درک و تعریف خصوصیات فیزیکی و عملکردی سیستم تحت بررسی
  • شناسایی خطرات و دلایل پیدایش آنها . فاز اول شناسایی خطرات شامل تهیه و مطالعه نمودار عملیاتی فرآیندها ، طبقه بندی مشاغل ، فهرست مواد اولیه و تجهیزات و روشها و برگه های عملیاتی . فاز دوم شامل استفاده از روش هایی برای شناسایی خطرات مانند روش بازدید عمومی کارگاه ، چک لیست ، تجزیه و تحلیل ایمنی شغلی JSA یا Job Safety Analysis  ، گزارش حوادث ، سوابق آماری کمک های اولیه ، تکنیک تجزیه و تحلیل خطا و اثرات ناشی از آن یا FMEA یا Failure Modes Effects Analysis ، روش تجزیه و تحلیل درخت خطا یا Fault Tree Analysis و تکنیک HAZOP .
  • ارزیابی خطرات : در این مرحله تعیین شدت خطر ، احتمال وقوع ، تصمیم گیری درباره پذیرش ریسک یا حذف و کنترل خطر انجام می گیرد .
  • کنترل مخاطرات و ریسک با انجام اقدامات کنترلی و اصلاحی آخرین مرحله ارزشیابی اثربخشی برنامه های کنترلی است.

مراحل انجام آنالیز ریسک

  • میزان ریسک قابل قبول به مسائل مختلف اجتماعی ، اقتصادی ، توانایی های فنی ، زمانی و … بستگی دارد .
  • کنترل ریسک : طرح ها یا استراتژی هایی هستند که ریسک ها را تا سطح قابل قبولی کاهش میدهند .
  • سلسله مراتب اقدامات کنترلی : حذف مانند حذف آزبست و سرب از چرخه تولید. جایگزینی مانند برق ۱۱۰ ولت به جای ۲۲۰ ولت . کنترل های مهندسی مانند حفاظ گذاری دستگاه ها و سیستم ارتینگ . کنترل های مدیریتی مانند نصب علائم هشدار دهنده و برگزاری دوره آموزشی . تجهیزات حفاظت فردی به عنوان آخرین راه حل .
  • JSA یکی از ابزارهای مدیریتی جهت شناسایی و کنترل خطرات است . بررسی سیستماتکی یک شغل به منظور شناسایی خطرات بلقوه و تعیین روش کنترلی مناسب . مراحل اجرای آن عبارت اند از انتخاب شغل مورد نظر ، شکستن شغل به وظایف تشکیل دهنده ، شناسایی مراحل انجام یک وظیفه ، شناسایی خطرات بلقوه در هر یک از مراحل ، تعیین اقدامات پیشگیرانه برای کنترل خطرات شناسایی شده و ابلاغ به کارکنان.
  • تکنیک ویلیام – فاین : با در نظر گرفتن هزینه ها ، اقدامات اصلاحی برای کنترل خطرات پیشنهاد می گردد . از فاکتور های میزان شدت ، میزان احتمال و میزان تماس استفاده می شود .
  • رتبه ریسک : R ، میزان تماس یا E یا Exposure ، احتمال وقوع یا P یا Probability و میزان شدت یا C یا Consequence.
  • تکنیک FMEA : توسط ارتش آمریکا در صنایع هوایی ، برای پیشگیری از اشتباهات و خطاهای غیر قابل جبران . خطرات بلقوه را شناسایی و اولویت بندی می کند . روش مناسبی برای ارزیابی ریسک و ابزار مناسبی جهت پیشگیری از بروز خطرات است . مراحل انجام آن عبارتست از : جمع آوری اطلاعات ، شناسایی خطرات ، تعیین اثرات هر خطر ، تعیین علل هر خطر ، بررسی اقدامات کنترلی موجود ، تعیین ضرایب شدت ، احتمال وقوع و کشف خطر ، محاسبه عدد اولویت ریسک ، تصمیم گیری در مورد پذیرش ریسک ، ارائه اقدامات اصلاحی پیشنهادی برای ریسک های غیر قابل قبول ، محاسبه مجدد عدد اولویت ریسک یا ریسک باقی مانده PRN یا Risk Priority Number  .
  • HAZOP : یک روش کیفی برای شناسایی خطرات مرتبط یا فرآیند ، انسان و ماشین است . در پی کشف علل و اثرات خطرات بلقوه است . شناسایی خطرات را با استفاده از گروه متخصصان و طوفان ذهنی شروع می کند . مثال برای HAZOP انسانی : یک اپراتور کوره را در نظر بگیرید که وظیفه اش تنظیم فشار و حرارت درون کوره است . می بایست درب کوره را بعد از تنظیم فشار باز کند و بوته حاوی فلز را خارج کند . انحراف در این وظیفه یعنی بازکردن درب کوره قبل از تنظیم فشار ، خطر انفجار کوره ، سوختگی و مرگ را به همراه دارد . علت خطای اپراتور است و اقدام اصلاحی می تواند نظارت کامل ، آموزش و استفاده از علائم هشدار دهنده باشد .
  • روش تحلیل مقدماتی خطر یا PHA یا  Preliminary Hazard Analysis  : یک روش آنالیز نیمه کمی است که به منظور شناسایی خطرات ، رده بندی خطرات ، تعیین کنترل های لازم و شناسایی اقدامات اصلاحی صورت می پذیرد . برای اولین بار در آمریکا برای آنالیز ایمنی موشک ها به کار گرفته شد.

مدیریت ریسک

به منظور طراحی ایمن، مخاطرات باید حذف شوند یا کاهش یابند. شناسایی مخاطره عملکرد حیاتی ایمنی سیستم است. بنابراین درک درست و درک تئوری مخاطره حیاتی است. تجزیه و تحلیل مخاطره پایه اصولی ایمنی سیستم است.

تجزیه و تحلیل مخاطره برای شناسایی مخاطرات، اثرات و عوامل علی مخاطره انجام می گیرد. تجزیه و تحلیل مخاطره برای تعیین ریسک سیستم، اهمیت مخاطرات و ایجاد اقدامات طراحی که مخاطرات شناسایی حذف یا کاهش یابند انجام می گیرد.

تئوری مخاطره:

در تعاریف ایمنی سیستم، رویداد ناگوار ( Mishap ) واقعه واقعی است که رخ داده است و منجر به مرگ، آسیب و یا خسارت شده است و مخاطره ( Hazard ) شرایط بالقوه ای است که می تواند منجر به مرگ، آسیب و یا خسارت شود.

این تعاریف منجر به اصولی می شود که مخاطره پیشرو برای واقعه ناگوار است، مخاطره واقعه بالقوه ای را (یعنی واقعه ناگوار) را تعریف می کند در حالیکه واقعه ناگوار رویداد رخ داده شده است. این بدان معنی است که روابط مستقیمی بین مخاطره و واقعه ناگوار وجود دارد.

حالت گذار از مخاطره به واقعه ناگوار بر اساس دو عامل است:

  • مجموعه ای از اجزای مخاطره
  • ریسک واقعه ناگوار در درون اجزای مخاطره

اجزای مخاطره مواردی متشکل از مخاطره است و ریسک واقعه ناگوار احتمال واقعه ناگوار رخ داده و شدت حاصله از خسارت ناگوار. عامل احتمال پذیری واقعه ناگوار احتمال اجزای مخاطره در حال رخ دادن و تبدیل به واقعه ناگوار است.

عامل شدت واقعه ناگوار پیامد کلی واقعه ناگوار معمولا بر حسب خسارت حاصله از واقعه ناگوار (یعنی بازده ناخوشایند) است. احتمال و شدت می تواند تعریف شود و برحسب کیفی یا کمی ارزیابی شود. مفهوم اجزای مخاطره پیچیدگی کمتری در تعریف دارد. مخاطره موجودیتی است که فقط عناصر ضروری و کافی برای بوجود امدن واقعه ناگوار است.

اجزای مخاطره شرایط ضروری برای واقعه ناگوار و نتیجه نهایی یا اثر واقعه ناگوار را تعریف می کند.

مخاطره متشکل از سه جزء اساسی است:

عنصر مخاطره آمیز Hazardous Element (HE)

عنصر مخاطره آمیز منبع اصلی مخاطره آمیز ایجاد کننده نیروی محرکه مخاطره است نظیر منبع انرژی مخاطره آمیز نظیر مواد منفجره مورد استفاده در سیستم .

مکانیسم شروع کننده Initiating Mechanism (IM)

مکانیسم شروع کننده رخداد ماشه یا آغازگر مسبب ایجاد مخاطره است.

هدف/تهدید  Target and Threat (T/T)

شخص یا چیزی است که برای آسیب و یا صدمه باارزش است و شدت رخداد ناگوار را توصیف میکند. هدف، نتیجه واقعه ناگوار و صدمه و خسارت مورد انتظار است. این سه اجزای به مثلث مخاطره معروف اند.

مثلث مخاطره متشکل از سه جزء ضروری است که هر یک از آنها یک ضلع مثلث را شکل می دهند. همه اضلاع مثلث ضروری هستند و برای ایجاد مخاطره مورد نیاز هستند. حذف هر یک از اضلاع مثلث منجر به حذف مخاطره می شود و دیگر واقعه ناگوار رخ نمی دهد (یعنی مثلث ناکامل است). احتمال ضلع مکانیسم آغازگر را کاهش دهید تا احتمال واقعه ناگوار کاهش یابد. عنصر را در ضلع عنصر مخاطره آمیز را کم کنید یا ضلع هدف را کاهش دهید تا شدت واقعه ناگوار کاهش یابد. این جنبه از واقعه مفید است وقتی که تعیین می کنید کجا مخاطره کاهش یابد.

جایگاه و هدف شناسایی خطرات و ارزیابی ریسک

در متن استانداردهای سیستم مدیریت ایمنی مانند OHSAS 45001 و همچنین MS – HSE بر انجام شناسایی خطرات و ارزیابی ریسک تاکید شده است و به عنوان قلب سیستم یاد شده است . طبق این الزامات، سازمان باید بطور مداوم روش اجرایی جهت شناسایی خطرات، ارزیابی ریسک و تعیین کنترلهای لازم را ایجاد، اجرا و نگهداری نماید.

روش اجرایی شناسایی خطرات و ارزیابی ریسک باید موارد ذیل را مدنظر قرار دهد:

  • فعالیت های روتین و غیر روتین
  • فعالیت های کلیه افرادی که به محیط کار دسترسی دارند ( شامل پیمانکاران و بازدیدکنندگان)
  • رفتار و قابلیتهای انسان و سایر عوامل
  • خطرات شناسایی شده که منشا بیرون از محیط کار دارند و می توانند اثر زیان آوری بر بهداشت و ایمنی افراد تحت کنترل سازمان بگذارند.
  • خطرات ایجاد شده در مجاورت محیط کار بوسیله فعالیت های مرتبط با کار تحت کنترل سازمان (جنبه های زیست محیطی)
  • زیرساخت، تجهیزات و مواد موجود در محیط کار (تدارک دیده شده توسط سازمان یا سایرین)
  • تغییرات یا تغییرات پیشنهادی در سازمان، فعالیت ها و مواد آن
  • اصلاح و تغییر در سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه ای ، از جمله تغییرات موقت و اثر آن روی عملیات، فرآیندها و فعالیتها
  • هر گونه الزام قانونی قابل کاربرد در ارتباط با ارزیابی ریسک و اعمال کنترل های لازم
  • طراحی فضای کار، فرآیندها، نصب ها، ماشین آلات و تجهیزات، روش های اجرایی عملیاتی و سازماندهی کار، از جمله تطبیق با قابلیت های انسان
  • متدولوژی سازمان برای شناسایی خطر و ارزیابی ریسک باید با توجه به دامنه کاربرد، ماهیت و زمان بندی سازمان تعریف شود تا اطمینان حاصل شود که روش کنشی است تا واکنشی.
  • شناسایی ، اولویت بندی و مستندسازی ریسک ها و اعمال اقدامات کنترلی را بطور مناسب فراهم سازد.
  • جهت مدیریت تغییرات ، سازمان باید خطرات ایمنی و بهداشت حرفه ای و ریسک های ناشی از آن در خصوص تغییر در سازمان ، سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه ای یا فعالیت های آن را ، قبل از شروع چنین تغییراتی شناسایی نماید.
  • سازمان باید اطمینان حاصل نماید که نتایج این ارزیابی ها به هنگام تعیین کنترل ها مورد توجه قرار می گیرد .
  • سازمان باید نتایج شناسایی خطرات ، ارزیابی ریسک و تعیین اقدامات کنترلی را مدون نماید و به روز نگهدارد.

روش اجرایی شناسایی خطرات

کاربرد های ارزیابی ریسک

  • بازنگری ایمنی و عملیات برای همه پروژههای بزرگ و گران، جهت اطمینان از اینکه ملاحظات مهم طراحی رضایتبخش هستند.
  • شناسایی و تجزیه و تحلیل خطر در جهت توسعه و اجرای دستور العمل های ایمنی
  • بازنگری خطر و ریسک موجود در روشهای اجرایی، برگه عملیاتی و وظایف بحرانی جهت تعیین تناسب آن ها
  • بازنگری ایمنی قبل از شروع بکار جهت اطمینان از اینکه تسهیلات و شرایط جهت انجام عملیات کاری مناسب هستند.

زمان مناسب برای شناسایی خطرات و ارزیابی ریسک

  • مناسب ترین زمان جهت شروع ارزیابی ریسک در فاز طراحی می باشد.
  • با وجود این ارزیابی ریسک مداوم بعنوان اولویت مهم در طول چرخه حیات هر سیستمی می باشد.
  • ارزیابی ریسک یک پیش نیاز اساسی جهت ایجاد تغییر در محیط کار خواه از لحاظ فیزیکی یا روش اجرایی یا سازمانی می باشد.

تعریف ریسک

ریسک عبارتست از احتمالی که مخاطره باعث صدمه و خسارت شود ضرب در شدت آن صدمه یا خسارت. بنابراین ریسک احتمال بالفعل شدن یک خطر است. بصورت ریاضی ریسک را از حاصل ضرب احتمال یک واقعه نامطلوب خاص (مانند صدمه جسمانی،حریق و غیره) در پیامد آن واقعه.

Risk = P × C

P  احتمال یا تکرار: رخداد یک واقعه نامطلوب معمولاً با احتمال آن در یک دوره مشخص یا فرکانس آن (تعداد وقایع در واحد زمان) اندازه گیری و بیان می شود.

C  پیامد واقعه

آنالیز ریسک  Risk Analysis

آنالیز ریسک برآورد کمی ریسک است که بر اساس ارزیابی مهندسی و تکنیکهای ریاضی با برآورد احتمال و پیامد حادثه و ترکیب آنها صورت می گیرد. به عبارت دیگر کاربرد نظاممند اطلاعات موجود برای تعیین تکرار و شدت پیامد وقایع خاص می باشد.

ارزیابی ریسک  Risk Assessment

فرآیندی است که نتایج آنالیز ریسک(یعنی ریسک های برآورد شده) را با رتبه بندی و یا مقایسه آنها با مقادیر هدف(اهداف عملکردی یا الزامات قانونی) برای تصمیم گیری بکار می برد. ارزیابی ریسک نشان می دهد که ریسک ها قابل قبول هستند یا نه.

حذف ریسک  Risk Elimination:

معمولا گزینه پیشنهادی اول حذف ریسک است تا آسیبی ایجاد نگردد. متاسفانه، حذف ریسک همیشه امکان پذیر نیست. به بیان دیگر همه ریسک ها نمی توانند حذف شوند.

اصلاح ریسک  Risk Modification:

برخی خطرات با کاهش ریسک ذاتی قابل اصلاح هستند. به عنوان مثال می توان به ایزوله کردن کمپرسوری که سروصدای زیاد ایجاد می کند اشاره کرد. روش دیگر در اصلاح ریسک، به کاربردن اقدامات کنترلی با استفاده از مقررات، آیین نامه ها، روش های اجرایی و قوانین امکان پذیر است. آموزش، تعلیم و نظارت همه جانبه از روش های ارزشمند اصلاح ریسک به شمار می آیند.

تحمل ریسک  Risk Tolerance:

مدیران بایستی نسبت به قابل تحمل شدن ریسک، تصمیم بگیرند. گاهی اوقات ما ریسک را اصلاح می کنیم به طوریکه به کمتر از حد قابل تحمل می رسد و گاهی اوقات به سادگی نمی توانیم ریسک را در حد قابل تحمل، اصلاح کنیم. مدیران باید در مورد قابل تحمل بودن ریسک ها هوشیار باشند.

ابلاغ ریسک  Risk Communication:

عبارتست از ابلاغ نتایج ریسک به مراجع تصمیم گیری و مردم. درک ریسک به شدت بر نوع و سطح ریسک قابل قبول موثر است. اعتراضات عمومی بشدت بر تصمیم گیریها تاثیر می گذارند لذا اطلاع رسانی درباره ریسک باید بعنوان بخش مکمل مدیریت ریسک در نظر گرفته شود.

انتقال ریسک:

حتی با بکارگیری بهترین اقدامات جهت اصلاح ریسک در سازمان، درمی یابیم که هنوز با ریسک مالی قابل توجهی مواجه هستیم. بیمه یک روش انتقال برخی ریسک ها است. روش دیگر انتقال ریسک استفاده از قراردادهای پیمانکاری است. به عنوان مثال می توان به استفاده از اتومبیل های کرایه ای اشاره کرد.

مدیریت ریسک  Risk Management:

برنامه ریزی، سازماندهی، هدایت و کنترل فعالیتها و دارائی های سازمان بنحویکه اثرات سوء بر عملکرد و اقتصاد آن در اثر حوادث به حداقل برسد. بطور خلاصه به هر گونه اقدام در راستای کاهش ریسک مدیریت ریسک گفته میشود. ریسک ها را نمیتوان بطور کامل حذف کرد اما میتوان به حد قابل قبول یا قابل تحمل کاهش داد. بنابراین هدف مدیریت ریسک ایجاد یک چارچوب نظام مند و مستمر بمنظور شناسایی،ارزیابی ،حذف، کنترل، پیشگیری، کاهش و ابلاغ ریسک هاست.

در فرآیند مدیریت ریسک تصمیمات بر اساس مقایسه نتایج حاصل از ارزیابی ریسک با معیار هدف و عواملی نظیر قضاوت فنی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی اتخاذ می شود.

مدیریت ریسک به عنوان مجموعهای از فعالیتها به همراه استفاده از منابع به منظور کنترل و نظارت بر سیستم مورد مطالعه و با هدف کنترل ریسک و آثار آن به کار می رود.

مدیریت ریسک به منظور کاهش خطرات بالقوه ناشی از وقوع مخاطرات مرتبط با ریسکهای منتسب به هر کدام از جنبه های مدیریت یک سیستم مورد استفاده قرار میگیرد.

ارزیابی ریسک یک فرآیند جمع آوری اطلاعات برای اتخاذ تصمیمات علمی و شفاف برای تعیین سطح ریسک مربوط به یک خطر است. درواقع ارزیابی ریسک یک روش ساختار یافته و سیستماتیک برای شناسایی خطرات و برآورد ریسک برای رتبه بندی تصمیمات جهت کاهش ریسک به یک سطح قابل قبول است. بطور معمول در محیط کار، خطرات بسیار و فراوانی مورد شناسایی قرار می گیرند که با توجه به محدودیت منابع و زمان، می بایستی ابتدا خطرات مهم تر کنترل شده و در مراحل بعدی به سایر خطرات پرداخته شود.

از این رو بایستی از فرآیند ارزیابی ریسک استفاده شود. به عبارت دیگر ارزیابی ریسک به سازمان کمک می نماید تا اولویت خود را در مبحث ایمنی به درستی شناسایی نموده و در تخصیص منابع به دقت عمل کند تا بیشترین تاثیر در سیستم مدیریت ایمنی پدیدار شود.

مراحل ارزشیابی ریسک

  • پیش بینی ریسک
  • شناسایی ریسک
  • ارزیابی اولیه ریسک
  • اندازه گیری ریسک
  • ارزشیابی ریسک
  • کنترل ریسک

مراحل ارزشیابی ریسک

یک ارزیابی  مناسب و کافی بایستی:

  • پیامدهای ممکن یک رخداد را تجزیه و تحلیل کند
  • ریسک های مهم را شناسایی کند شانس وقوع پیامد را ارزیابی نماید
  • اساس قضاوت برای قابل تحمل بودن یا قابل تحمل نبودن پیامد باشد
  • اطلاعاتی را جهت تصمیم گیری و اولویت بندی ارائه نماید
  • از جمله اهداف فرایند ارزیابی ریسک، کاهش شدت و تکرار حادثه، حداقل رسانیدن خسارت به اموال و ماشین آلات، تامین شرایط کاری ایمن و سالم، تهیه و تدوین مقررات می باشد.
  • حذف درد و رنج، شناسایی نیازهای آموزشی، تدوین طرح های ایمنی، الویت بندی و اختصاص دادن منابع، تهیه مدارک مستند، کاهش خسارت مالی ناشی از توقف عملیات تولیدی از فواید ارزیابی ریسک به شمار می آیند.

ارزیابی ریسک چه وقت انجام شود؟

  • مناسب ترین زمان جهت شروع ارزیابی ریسک در فاز طراحی می باشد.
  • با وجود این ارزیابی ریسک مداوم بعنوان اولویت مهم در طول چرخه حیات هر سیستمی می باشد.
  • ارزیابی ریسک یک پیش نیاز اساسی جهت ایجاد تغییر در محیط کار خواه از لحاظ فیزیکی یا روش اجرایی یا سازمانی می باشد.

ملاحظاتی برای انجام یک ارزیابی ریسک :

قبل از انجام هر شناسایی خطرات و  ارزیابی ریسک موضوعات زیر بایستی شفاف گردند:

  • هدف و استفاده نهایی از ارزیابی ریسک
  • تعریف سیستمی که تجزیه و تحلیل می شود
  • دسته بندی نگرانی های اصلی
  • منابع اطلاعاتی قبلی مورد استفاده
  • تنگناهای زمانی که در ارزیابی ریسک وجود دارد
  • افراد مورد نیاز و قابل دسترسی جهت پشتیبانی از ارزیابی ریسک در مراحل مختلف
  • روش های بکار گرفته شده

الزامات ارزیابی ریسک

الزامات زیر در اغلب روش ها عمومی بوده و تعیین کننده کیفیت نتایج ارزیابی ریسک هستند:

  • وجود رهبر و هماهنگ کننده واجد صلاحیت
  • تشکیل گروه (تعداد زیاد افراد منجر به مشکلاتی در دستیابی به نتایج می گردد)
  • افراد گروه باید با روش ارزیابی ریسک بکارگرفته شده کاملاً آشنا باشند.
  • افراد مناسبی که دارای ورودی متمایز نسبت به هم هستند مثل افراد حوزه کار متخصصین فنی
  • ترسیم سیستم، برگههای عملیاتی، روش اجرایی و سوابق قبلی
  • داشتن دانش سیستم موجود و یا تکنولوژی مربوط به آن
  • مستند سازی نتایج
  • سیستم پیگیری

الزامات ارزیابی ریسک

تیم مدیریت ریسک فرایند

۱)نماینده مهندسی ایمنی و بهداشت

  • داشتن دانش خوبی در زمینه تجزیه و تحلیل مخاطره/ریسک
  • داشتن زمینه قوی در تمامی زمینه های تولید
  • مهارت در رهبری تیم و به عنوان رهبر تیم

۲)نماینده واحد مهندسی

  • داشتن دانش خوب در عملکردها و استانداردهای طراحی
  • داشتن دانش کاری خوب طراحی واحد مورد بررسی
  • تجربیات مطلوب مهندسی در طی سالهای کاری

۳)نماینده  واحد فن آوری یا  R&D

  • داشتن دانش خوب در فن آوری فرایند واحد مورد بررسی
  • تجربیات مطلوب در طی سالیان کار از فن اوری فرایند

۴)نماینده بی طرف

  • مهندس تولید از واحد دیگر ترجیحا از کارخانه دیگر با فرایند مشابه
  • تجربه و تخصص مطلوب در جنبه های عملیاتی و فن آوری

۵)نماینده واحد عملیاتی یا تولید

  • داشتن دانش خوب و مفصل از طراحی و تولید
  • تجربیات تولید در فرایند
  • تجربیات تولیدی مطلوب در طی سالیان کار

۶) نماینده تعمیر و نگهداری

  • داشتن دانش خوب در شناسایی تجهیزات و دستگاه ها
  • تجربیات مطلوب در طی سالیان کار از فن اوری فرایند
  • داشتن دانش تعمیر و نگهداری و مشکلات طراحی و تولیدی

۷ .علاوه بر این ها با توجه به شرایط ارزیابی باید به تیم این افراد نیز افزوده شود:

  • مهندس برق
  • مهندس کنترل فرایند/ ابزار
  • مهندس پروژه
  • مهندس مکانیک

مراحل انجام آنالیز ریسک

درک و تعریف خصوصیات فیزیکی و عملکردی سیستم تحت بررسی اولین مرحله درک و تعریف خصوصیات فیزیکی و عملکردی سیستم تحت بررسی است. در این مرحله نه تنها به زیر سیستم های اصلی، به عملکردها و اثرات متقابل بین انها نیز باید توجه کرد.

  • درک سیستم و سطوح تبادل اطلاعات در سیستم، جهت شناسایی خطرات اساسی است. بسیاری از افراد در این مرحله دچار نقص و اشتباه می شوند زیرا فکر می کنند که به حد کافی از کارکرد سیستم آگاهی دارند. چیزی که اهمیت دارد دقیقا این نیست که سیستم چگونه کار می کند، بلکه محیط و شرایط عملکرد آن هم مهم است.
  • اصطلاح سیستم بر می گردد به تمامیت یکپارچه چیزی که عملکرد مشخصی را انجام می دهد و شامل سخت افزار، نرم افزار، عوامل انسانی و محیطی است که سیستم در ان کار می کند.
  • سیستم ترکیب عمل کننده ای متشکل از انسان، مواد، ابزار، ماشین، نرم افزار، تسهیلات و دستورالعمل ها که برای هدف مشترکی در محیط مشخصی گرد هم آمده اند.

شناسایی خطرات و دلایل پیدایش آن ها

دومین مرحله شناسایی خطرات و دلایل پیدایش آنها است. باید قدم به قدم وارد سیستم شد و تمام چیزهایی که مربوط به خطرات سیستم و زیر سیستم تحت شرایط مختلف است شناسایی کرد. در این مرحله خطرات و وقایع ناخواسته شناسایی می شود و دلایل ایجاد این خطرات مشخص می شود.

شناسایی خطرات و ارزیابی ریسک

اولین و مهمترین مرحله در مدیریت کردن ریسک، شناسایی همه خطراتی است که ما در سازمان با آن مواجه هستیم که روش مطمئنی است تا ما بتوانیم خطراتی را که می تواند در صورت عدم کنترل، منتج به خسارت عمده در سازمان گردد را شناسایی کنیم.

خطرات را می توان به هفت دسته کلی تقسیم کرد:

  • خطرات مربوط به کارخانه و تجهیزات
  • خطرات مکانیکی خطرات الکتریکی، مولد نیرو، انتقال نیرو و . . .
  • خطرات مربوط به مواد و اجسام
  • خطرات مربوط به ایستگاه کار
  • خطرات مربوط به محیط کار
  • خطرات مربوط به روش های کار
  • خطرات مربوط به سازماندهی کار

بطور کل، انواع مخاطرات در محیط کار عبارتند از:

  • مخاطرات ایمنی
  • مخاطرات بهداشتی (بهداشت حرفه ای)
  • مخاطرات زیست محیطی

با توجه به گام های شناسایی و ارزیابی مخاطرات، برای کنترل مخاطرات رویکردهای اساسی سه گانه زیر وجود دارد که عبارتند از:

  • رویکرد حذف مخاطره (خلاص شدن از آن بطور کامل)
  • کاهش مخاطره (کاهش شدت آن)
  • تخفیف یا سبک کردن مخاطره (کاهش مواجهه با کاهش تدریجی)

بطور کل اقدامات کنترلی در سه حوزه تقسیم بندی می شود

  • کنترل های مهندسی
  • کنترل های اداری و اجرایی
  • استفاده از وسایل حفاظت فردی

عوامل موثر بر انتخاب روش ارزیابی ریسک

  • دلیل ارزیابی ریسک
  • نوع نتایج مورد نیاز
  • نوع منابع دسترس و قابلیت دسترسی به انها
  • پیچیدگی و اندازه ارزیابی ریسک
  • نوع فعالیت سیستم
  • نوع وقایع مورد نظر
  • وسعت نتایج اطلاعاتی مورد نیاز
  • میزان تخصص مورد نیاز برای کاربرد روش انتخابی
  • اثر پیامدهای بالقوه

عوامل موثر بر روش ارزیابی ریسک

تعیین میزان یا سطح ریسک قابل قبول توسط افراد فنی و محاسبین ریسک عملی نمی گردد بلکه وظیفه بخش مدیریتی است به عبارت دیگر مدیر ارشد سازمان باید میزان پذیرش ریسک در سازمان را تعیین نماید.

میزان ریسک قابل قبول به مسائل مختلفی از جمله مسائل اجتماعی، اقتصادی و توانایی های فنی، زمانی و …

بستگی دارد که در اینجا بطور خلاصه به آنها اشاره میشود:

  • مسائل اجتماعی:

امروزه به صورت علمی نظر جامعه را در مورد میزان قابل قبول برای ریسک های مختلف جویا می شوند و سپس این میزان را معین می نمایند . جوامع مختلف فرهنگهای مختلفی دارند و درمقابل ریسک های گوناگون نکته نظرات متفاوتی دارند و میزان ریسک قابل قبول برای آنها متفاوت است.

  • مسائل اقتصادی:

اگر برای کاهش یک ریسک خاص از نظر اقتصادی ، بودجه ای لازم باشد که سازمان امکان تهیه و فراهم کردن آنرا نداشته باشد ، نمی تواند سطح پذیرش خود را پائین تر انتخاب کند و اجباراً ریسک بالا را قبول خواهد کرد.

سیستم مدیریتی که تواناییهای اقتصادی سازمان را به خوبی واقف است، در این مورد تصمیم می گیرد که سطح ریسک پذیری را پائین بیاورد یا خیر.

  • توانایی های فنی:

اگر فرض شود که در کشوری مانند هندوستان توانایی فنی برای تغییر و تعویض تکنولوژی موجود در کارخانه ای نظیر بوپال وجود نداشته باشد آن کشور نخواهد توانست سطح ریسک پذیری خود را درمورد بکارگیری تکنولوژی موجود در کارخانه کاهش دهد و اجباراً در حدی نگه خواهد داشت که ازتکنولوژی قدیمی موجود همچنان استفاده نماید.

همین طور در کشور ما، چنانچه قطعه یا وسیله دستگاهی در دنیا وجود داشته باشد که باعث کاهش ریسک در استفاده از یک محصول خاص شود و کشور ما بدلیل تحریمهای مختلف نتوانند آن قطعه یا وسیله یا دستگاه را تهیه نماید ناچاراً سطح ریسک موجود آن محصول را بدون داشتن آن قطعه خواهد پذیرفت.

  • توانایی های زمانی:

هر وقت که زمان لازم برای رسیدن به هدفی کوتاه باشد، وقت نداشته باشیم که راه های کم خطرتر را جستجو و تحقیق کنیم و سپس تصمیم بگیریم ، اجباراً سریعترین راه را انتخاب کرده و تن به ریسک با سطح بالایی خواهیم داد . بنابراین ، زمان نیز در تصمیم گیری برای انتخاب یا تعیین سطح ریسک پذیری بسیار اهمیت دارد.

کنترل ریسک:

کنترل ریسک، طرح ها یا استراتژیهایی هستند که ریس ها را تا سطح قابل قبول کاهش می دهند . جایی که سطح ریسک در طبقه بالا قرار گیرد، به اقدامات کنترلی نیاز دارند .

اقدامات کنترلی بایستی در اولویت اول بر پارامتر احتمال اعمال گردد و در مرحله بعد، بر پارمتر شدت تعریف گردد.

در برخی موارد، بایستی برای هر دو پارامتر ، اقدامات کنترلی تعیین شود .

چگونگی تصمیم گیری برای کنترل خطر با توجه به ماتریس ارزیابی ریسک

هنگامیکه ماتریس برای خطرهای شناخته شده رسم شد و سطح یا میزان ریسک قابل قبول و غیرقابل قبول معین گردید ،کلیه خطرهایی که در منطقه غیرقابل قبول ماتریس قرار دارند، باید برای آنها اقدامات کنترلی پیشنهاد گردد تا سیستم مدیریت به تبع آنها تصمیم به اجرا بگیرد.

در مورد هر خطر، معمولاً بیش از یک راه حل برای کنترل یا کاهش ریسک مربوطه پیشنهاد می گردد تا دست مدیریت برای تصمیم گیری باز باشد و بتواند با توجه به امکانات و توانائی های کاری خود در انتخاب یک یا چند راه حل پیشنهادی تصمیم بگیرد.

مهم این است که قبل از اجرای هر اقدام برای کاهش ریسک ، باید مجددا مورد ارزیابی قرار گیرد، تا معلوم شود که میزان کاهش چقدر بوده است و آیا در حد انتظار و قابل قبول است یا خیر؟

پس از اجرای این راه حل ها ، شکل ماتریس ریسک تغییر کرده و تعداد خطرهای موجود در بخش ریسک های غیرقابل قبول مرتباً کم می شود.

سلسله مراتب اقدامات کنترلی:

  • حذف Elimination

گزینه اول پیشنهادی ، عموماً حذف ریسک است تا خطر بطور کامل از بین برود، مانند حذف سرب و آزبست و بنزین از چرخه تولید. اما متاسفانه ، حذف ریسک همیشه امکان پذیر نیست و باید پیشنهاد آن در کمیته شناسایی خطرات مطرح و بررسی شود. در صورت عدم امکان حذف، به سراغ گزینه بعدی میرویم.

  • جایگزینی Substitution

در صورت عدم موفقیت در حذف ریسک ، می بایستی از روش ها ، تجهیزات و یا مواد با خطر کمتر را جایگزین نمود . بعنوان مثال جایگزینی بنزن با تولوئن و یا استفاده از برق ۱۱۰ ولت بجای ۲۲۰ ولت

  • کنترل های مهندسی Engineering controls

در شرایطی که امکان حذف و یا جایگزینی وجود نداشته باشد ، از کنترلهای مهندسی جهت کنترل ریسک استفاده می گردد مانند حفاظ گذاری دستگاهها، سیستم ارتینگ، طراحی و نصب سیستم تهویه موضعی و …

  • کنترل های مدیریتی (علامت گذاری / هشدارها (Signage/Warnings and/or Administrative controls

پس از انجام اقدامات فوق الذکر ، جهت رعایت نکات ایمنی ، اقدام به اجرای کنترل های مدیریتی میگردد، از قبیل نصب علایم هشداردهنده ، نصب دستورالعملهای ایمنی و نیز برگزاری دوره های آموزشی.

  • تجیزات حفاظت فردی Personal Protective Equipment

استفاده از اقلام حفاظت فردی ، بعنوان آخرین راه حل توصیه میگردد و در شرایطی نیز علاوه بر اجرای اقدامات فوق الذکر و در جهت افزایش ضریب ایمنی ، بکار گرفته میشود.

تکنیک تجزیه و تحلیل ایمنی شغلی Job Safety Analysis

 JSA یکی از روشهای پیشگیری از حادثه و آنالیز خطر می باشد که دارای سابقه استفاده زیادی می باشد و از سال ۱۹۳۰ تا اکنون این تکنیک ساده در صنایع مختلف بکار گرفته می شود. این تکنیک یکی از ابزارهای مدیریتی جهت شناسایی و کنترل خطرات می باشد.

JSA  عبارت است از بررسی سیستماتیک یک شغل به منظور شناسایی خطرات بالقوه آن و تعیین روش کنترلی مناسب.

ضرورت اجرایی JSA

یکی از مهمترین اهداف اجرای JSA ، یافتن رویکردهای اثربخش و کارآ در زمینه ادغام عنصر انسانی با طراحی و عملیات در راستای دستیابی به سطوح بالاتر در زمینه ایمنی ، قابلیت اطمینان ، بهره وری و … است.

فرآیند آنالیز ایمنی شغلی می تواند در مراحل طراحی ، ارزیابی طراحی سیستم و بروز هر گونه مشکل در زمینه تعامل انسان  سیستم مورد استفاده قرار گیرد .

JSA ، شامل آنالیز وظایف اساسی موجود در شغل برای شناسایی خطرات بالقوه و تعیین راههای ایمن برای انجام آن است .

نکات کلیدی

  • برای اطمینان از همکاری و مشارکت کامل کارکنان ، اهداف – JSA را بطور کامل برای آنها تشریح نمائید .
  • کارکنان را مطمئن سازید که هدف – JSA ایمن تر نمودن شغل از طریق شناسایی خطرات موجود در آن و ایجاد اصلاحات لازم می باشد .
  • مطئن شوید که کارکنان – JSA را به عنوان ارزیابی شغل قبول کرده اند نه فرد .
  • شغل ها را در طی ساعات معمول و شرایط طبیعی کار مورد بررسی قرار دهید . برای مثال اگر بطور روتین ، کار در طول شب انجام می شود JSA را در شب انجام دهید 

مراحل اجرای JSA

مرحله اول: انتخاب شغل مورد نظر برای آنالیز:

ایده آل آن است که کلیه مشاغل موجود در هر سازمان مورد مطالعه JSA قرار گیرد . لیکن ، احتمالاً به دلیل وجود محدودیت های مختلف از جمله منابع و زمان ، امکان پذیر نباشد، لذا بایستی مشاغل موجود لیست و با استفاده زا پارمترهای ذیل اولویت بندی شوند.

مهم ترین فاکتورها در فرآیند اولویت بندی مشاغل جهت اجرای JSA

  • آمار حوادث و بیماری ها
  • غیبت های ناشی از کار
  • وجود نشانه هایی از مواجهه با عوامل زیان آور
  • پیامد شدید
  • مشاغل تغییر یافته
  • مشاغل غیرروتین

مرحله دوم : شکستن شغل به وظایف تشکیل دهنده

به طور معمول در هر شغل، فرد وظایف متعددی را به عهده دارد. هریک از این وظایف می تواند دارای خطرات مربوط به خود را داشته باشد.

تقسیم یک شغل به وظایف آن ، مستلزم داشتن دانش کافی و کامل از آن شغل است. اگر وظابف به صورت بسیار کلی و عمومی انتخاب شوند ممکن است عملیات اختصاصی و خطرات مرتبط با آن به فراموشی سپرده شوند.

مرحله سوم : شناسایی مراحل انجام یک وظیفه

مراحل اجرای وظیفه، به ترتیب اجرای آن شناسایی و ثبت می شود.

برای شناسایی مراحل آن، می توان از نحوه انجام فعالیت توسط اپراتور، فیلم برداری نمود.

مرحله چهارم: شناسایی خطرات بالقوه در هر یک از مراحل

در هر یک از مراحل انجام یک وظیفه، کلیه خطرات احتمالی شناسایی می گردد.

مرحله پنجم : تعیین اقدامات پیشگیرانه برای کنترل خطرات شناسایی شده

با رعایت اولویت در اقدامات کنترلی ، اقدامات اصلاحی و پیشگیرانه را توصیه می نمائیم .

مرحله ششم : ابلاغ به کارکنان

مراحل صحیح انجام یک فعالیت به همراه خطرات شناسایی شده و اقدامات کنترلی مورد نیاز ، در قالب دستورالعمل ایمنی ، تدوین و به کارکنان ابلاغ می گردد.

مزایا و محاسن تکنیک  JSA:

  • شناسایی خطرات مشاغل
  • توسعه بهترین روش انجام کار
  • بهبود کارآیی و بهره وری
  • آموزش گام به گام انجام یک کار
  • کاهش جراحات و آسیب ها ناشی از تلاش بیش از حد
  • تعیین ابزارها و تجهیزات مورد نیاز برای انجام کار
  • مشارکت افراد و امکان استفاده از تجارب آنها
  • مشارکت منجر به مقبولیت می شود
  • مقاومت نسبت به موضوع کم می شود
  • موجب سهولت کار می شود
  • بر سرعت کار می افزاید
  • از کارهای تکراری جلوگیری می شود
  • ضریب خطا در تصمیم گیری کاهش می یابد
  • باعث ایجاد شخصیت مثبت در فرد می شود
  • باعث صرفه جویی در زمان می شود

نکات مهم در خصوص JSA:

JSA  یک روش شناسایی خطر می باشد . جهت ارزیابی ریسک ، می بایستی از روش دیگر استفاده گردد .

 JSA برای تهیه دستورالعمل های ایمنی، بسیار مناسب است.

JSA

تکنیک  FMEA (تجزیه و تحلیل حالات و اثرات خرابی):

 حالت شکست و تجزیه‌وتحلیل اثرات یا fmea، روشی است که به سازمان‌ها اجازه می‌دهد تا تمام شکست‌های احتمالی در یک فرایند طراحی یا ساخت را در مراحل اولیه پیش‌بینی کنند. این روش که در دهه ۱۹۵۰ توسعه یافت، یکی از اولین روش‌های بهبود قابلیت اطمینان ساختاریافته بود. در اصل تمام سناریوهایی که طی آن ممکن است یک قطعه از تجهیزات خراب شود و تأثیر بالقوه این خرابی‌ها را شناسایی و مستند می‌کند. در FMEA معمولا جزئیات زیر تشریح می‌شود:

  • حالات خرابی (Failure Modes) برای قطعات مجزای تجهیز
  • پیامدهای خرابی ست بر بهره‌وری و ایمنی
  • ایجاد طرح و برنامه‌ای برای پیشگیری یا واکنش به این مسائل

طراحی یک برنامهٔ  FMEA و بکارگیری آن جزئی کلیدی از نگهداری و تعمیرات مبتنی بر قابلیت اطمینان (RCM)  است.

مزایای انجام FMEA عبارتند از :

  • ابزار مناسبی جهت پیشگیری از بروز خطرات است .
  • روش مناسب کمی برای ارزیابی ریسک است .
  • روشی مطمئن برای شناسایی خطرات ناشی از دستگاهها، تجهیزات و ماشین آلات می باشد.

مراحل انجام  FMEA

  • جمع آوری اطلاعات
  • شناسایی خطرات (ایمنی + بهداشت حرفه ای)
  • تعیین اثرات هر خطر
  • تعیین علل هر خطر
  • بررسی اقدامات کنترلی موجود
  • تعیین ضریب شدت
  • تعیین ضریب احتمال وقوع
  • تعیین ضریب کشف خطر
  • محاسبه عدد اولویت ریسک (RPN= Risk Priority Number) = ریسک موجود
  • تصمیم گیری در خصوص پذیرش ریسک
  • ارائه اقدامات اصلاحی پیشنهادی برای ریسک های غیرقابل قبول
  • محاسبه مجدد – RPN = ریسک باقیمانده

 FMEA ابزاری است که با کمترین ریسک، برای پیش بینی مشکلات و نقصها در مراحل طراحی و یا توسعه فرایندها وخدمات در سازمان به کار میرود.

یکی از عوامل موفقیت FMEA زمان اجرای آن است. این تکنیک برای آن طرح ریزی شده که “یک اقدام قبل از واقعه باشد” نه “یک تمرین بعد از آشکار شدن مشکلات”. به بیانی دیگر، یکی از تفاوت های اساسی FMEA با سایر تکنیک های کیفی این است که FMEA یک اقدام کنشی است، نه واکنشی. در بسیاری از موارد وقتی با مشکلی مواجه می شویم، ممکن است برای حذف آن اقدامات اصلاحی تعریف و اجرا شود. این اقدامات ، واکنشی در برابر آنچه اتفاق افتاده است.

درچنین مواردی حذف همیشگی مشکل، به هزینه و منابع زیاد نیاز دارد، زیرا حرکت از وضعیت موجود به سمت شرایط بهینه اینرسی زیادی خواهد داشت، اما در اجرای FMEA با پیشبینی مشکلات بالقوه و محاسبه میزان ریسک پذیری آنها، اقداماتی در جهت حذف و یا کاهش میزان وقوع آنها تعریف و اجرا می شود.

این برخورد پیشگیرانه کنشی است در برابر آنچه ممکن است در آینده رخ دهد و مسلما اعمال اقدامات اصلاحی در مراحل اولیه طراحی محصول یا فرایند، هزینه و زمان بسیار کمتری در برخواهد داشت. علاوه بر این، هر تغییری دراین مرحله بر روی طراحی محصول یا فرایند براحتی انجام شده و در نتیجه احتمال نیاز به تغییرات بحرانی در آینده راحذف میکند یا کاهش خواهد داد.

FMEA اگر درست و به موقع اجرا شود، فرایندی زنده و همیشگی است .

یعنی هرزمان که قرار است تغییرات بنیادی در طراحی محصول و یافرایند تولید (یا مونتاژ) انجام گیرد باید به روز شوند و لذا همواره ابزاری پویاست که در چرخه بهبود مستمر به کار میرود.

هدف از اجرای FMEA جستجوی تمام مواردی است که باعث شکست یک محصول یا فرایند میشود، قبل ازاینکه آن محصول به مرحله تولید برسد و یافرایند آماده تولید شود.

FMEA در هر یک از شرایط زیر اجرا می شود؟

  • در زمان طراحی سیستمی جدید، محصولی جدید ویا فرایندی جدید.
  • زمانی که فرایندهای تولید و یا مونتاژ و یا یک محصول در محیطی جدید و یا شرایط کاری جدید قرار میگیرد.

شرایط اجرای FMEA

تغییر در طراحی:

برای کاهش ریسک می بایست با توجه به ارزشمند بودن اصلاح نقص در زمان طراحی، جهت پیشگیری از هزینه های کاذب مالی و جانی اصلاحات لازم در آن زمان و قبل از ورود به سایر مراحل انجام شود و اگر نتوان خطری را در هنگام طراحی حذف نمود باید ریسک ناشی از آن خطر به وسیله گزینه های مختلف تا سطح پذیرفتنی کاهش یابد و با کاهش احتمال وقوع و یا شدت حادثه ، با تعریف و اجرایی کردن Action Plan ریسک راکنترل کرد .

استفاده از تجهیزات ایمن در سیستم:

اگر نتوان خطرات را حذف نمود یا ریسک آن ها را کاهش داد بایستی با کاربرد کنترل های مهندسی و ابزارهای ایمنی این خطرات را کنترل و ریسک عملکرد را کاهش داد و بهتر است به این منظور بازرسی دوره ای در کارکرد و نگهداری ابزارهای ایمنی در نظر گرفته شود در صورتیکه کنترل ها منجر به کاهش ریسک نگردید باید ابزارهایی به کار گرفت که شرایط خطرناک را شناسایی کرده وبا ایجاد علایم مناسب کارکنان را از خطر آگاه کند.

از روش های کنترل مدیریت ، و اجرایی مانند تدوین دستورالعمل ها و آموزش کارکنان بهره برد و لیکن با توجه به اینکه نرخ خطاهای انسانی به عنوان مهم ترین عامل بروز حوادث معمولا از نرخ وسایل الکترومکانیکی بیشتر است این اقدام کنترلی به عنوان کم اثر ترین وآخرین راه برای کنترل خطرات استفاده میشود.

پذیرش ریسک:

بالاخره مقداری از ریسک بایستی پذیرفته شود . که مقدار آن توسط تیم ارزیابی ریسک در هر سازمان مشخص می شود . و سعی می شود با برنامه ریزی و اجرای Action Plan مشخص شده جهت هر ریسک ، به سمت ریسک قابل قبول حرکت کنیم.

پذیرش ریسک

تکنیک  HAZOP:

  • تعریف HAZOP: HAZOP یک روش کیفی برای شناسایی خطرات مرتبط با فرآیند، انسان و ماشین است .
  • HAZOP به کمک کلمات راهنما، انحرافات مربوط به عملکرد پارامترها را شناسایی و مورد تجزیه تحلیل قرار می دهد .
  • این تکنیک، شناسایی خطرات را با استفاده از گروه متخصصان و طوفان Brain Storming

شروع می کند و در پی کشف علل و اثرات خطرات بالقوه است.

اهداف HAZOP :

  • اهداف زیر میتوانند مدنظر قرار گیرند.
  • شناسایی تمام علل بالقوه ای که در حیطه مورد مطالعه منجر به اثرات مهم ایمنی و عملیاتی شوند.
  • تصمیم گیری در مورد اینکه آیا طراحی های موجود این اطمینان را بوجود می آورند که ریسک حاصل از خطرات شناخته شده در سطح قابل قبول قرار دارند یا خیر ؟
  • نیل به سطح ریسک قابل قبول
  • بیشینه سازی ارزش تسهیلات در شرکت بوسیله کاهش ریسک فرآیندهای مربوط به سطح قابل قبول و بهبود اثر بخشی عملیاتی

 مزایای HAZOP:

  • ابتکاری بودن اینکه چه سیستمی را برای مطالعه انتخاب کنیم و روی کدام پارامتر ها بیشتر تمرکز داشته باشیم نتایج متفاوتی از HAZOP را ارائه می دهد.
  • یک روش تکمیلی به منظور شناسایی همه ریسک های ممکن
  • استفاده از کلمات راهنما به تقویت طوفان ذهنی کمک زیادی می کند
  • تقویت درک نیاز برای روش های ایمن کار و آموزش های عملی بهتر و اینکه چطور آنها را بیان کنیم

معایب HAZOP :

  • در صورتی که بخواهیم جزئیات بیشتری را مورد بررسی قرار دهیم زمان زیادی  را باید صرف کنیم.
  • متکی به دانش افراد
  • ماهیت این سیستم ایجاب می کند که غالباً افراد متخصص فرآیند در تکمیل جداول HAZOP شرکت داشته باشند و اکثر افراد درگیر با کار را اعم از اپراتورها، سرپرستان و کارگران ساده در بر نمیگیرد
  • عدم طبقه بندی ریسک به دلیل کمی نبودن
  • هیچ گونه اولویت بندی کمی در این سیستم پیش بینی نشده است. لذا FMEA را مدل تکامل یافته تر HAZOP میدانند. تعدد علل و اثرات ممکن است از دقت لازم به علل و اثرات مهم تر بروز خطا بکاهد.

HAZOP

۵/۵ - (۲ امتیاز)
1 Star2 Stars3 Stars4 Stars5 Stars (5 votes, average: 5,00 out of 5)
Loading...
ارسال نظر

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

20 − 13 =

Copy Protected by Chetan's WP-Copyprotect.